قلعه پرتغالی ها
قلعه پرتغالی ها که در انتهای شمال شرقی جزیره قشم واقع در استان هرمزگان قرار دارد، از بقایای دوران سلطه پرتغالی ها در ایران به شمار می رود.
قلعه های پرتغالی ها تقریباً در بیشتر مناطق حاشیه خلیج فارس وجود دارد. در بندر قشم، کنگ، در عمان، در رأس الخیمه، در قشم، در جزیره هرمز، و جاهای دیگر. این قلعه ها با پلان چهار ضلعی نامنظم، دارای دیوارهای به قطر حدود ۳/۵ متر و برج هایی به ارتفاع حدود ۱۲ متر در چهار گوشه قلعه است. قلعه پرتغالی های قشم شامل انبارهای اسلحه، آب انبار بزرگ، اتاق های سرباز خانه، زندان، کلیسا، مقر فرماندهی، تالار است.
این قلعه قدیمی در سال ۱۰۳۰ هجری قمری به دستور پادشاه اسپانیا ساخته شده است. دو حصار و چهار برج دیده بانی و خندق دارد و مصالح آن سنگ های مرجانی و ملات ساروج است. آب مصرفی قلعه از طریق آب باران و آب چاه تأمین می شده که توسط کانالی زیرزمینی در برکه ها و حوض های قلعه جمع می شده است.
قلعه قشم با مساحتی بیش از ۲ هزار متر مربع از سنگ های آهکی و گچی با ملاط ساروج محلی ساخته شده و طی یک قرن چندین بار استحکام بخشی یافته است. چهار برج در چهار گوشه و بازوهایی بلند دارد که توپ و منجنیق ها بر روی پهنای آن مستقر می شده اند.
قلعه قشم کاربردی چون یک انبار بزرگ یا جای نگهداری مهمات و سلاح داشته که در مواقع اضطراری به دیگر دژها کمک می رسانده است. قلعه پرتغالی ها یک قلعه تدارکاتی بود که برای ارتباط با قلعه هرمز و رساندن تدارکات و خدمات به این قلعه مرکزی در قشم ساخته شده بود.
احسان یغمایی این قلعه را در سال ۷۸ از زیر خاک بیرون آورد. این باستان‌شناس تا بهار ۱۳۷۹ در این قلعه به انجام کاوش پرداخت.
در آبان ۱۳۸۷ نیز در پی حفاری های شرکت برق در محدوده ۵۰۰ متری قلعه پرتغالی ها، تونل قدیمی متصل به این قلعه در شهر قشم، کشف شد. این تونل که به قلعه پرتغالی ها متصل می باشد، راه فرار فرماندهان و نیروهای نظامی پرتغالی و همچنین مکان نگهداری مهمات نظامی آنان بوده است. این تونل تا محدوده میدان سعدی شهر قشم به طول حدود سه کیلومتر، ادامه دارد. گفته می شود که تونل مذکور بر اساس برخی روایات از قلعه پرتغالی ها در شهر قشم تا غارهای خربس (در ۱۵ کیلومتری جنوب شهر قشم) نیز ادامه دارد.
این قلعه همزمان با قلعه هرمز توسط لشکریان شاه عباس صفوی از چنگ نیروهای اشغالگر خارجی آزاد شد.
این اثر در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۲۰۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
